Henryk Sienkiewicz 

Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz (pseudonim Litwos), najpoczytniejszy polski powieściopisarz i publicysta, urodził się 5 maja 1846 roku we wsi Wola Okrzejska na Podlasiu. Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Jego rodzicami byli Józef i Stefania z domu Cieszkowska. W dzieciństwie mieszkał w różnych małych miejscowościach. W 1861 roku osiadł na stałe w Warszawie, gdzie już wcześniej (w 1858 roku) rozpoczął naukę w gimnazjum. W szkole tej nie wyróżnił się jako wybitny uczeń, najlepsze noty uzyskiwał z przedmiotów humanistycznych. W 1866 roku zdał maturę i zaczął studia na Wydziale Lekarskim Warszawskiej Szkoły Głównej. Później jednak zrezygnował z nauki na tym kierunku; próbował studiować prawo, ale w ostateczności przeniósł się na Wydział Filologiczno-Historyczny.

Pierwsza poważna próba literacka pisarza - utwór wierszowany "Sielanka młodości" - została odrzucona przez "Tygodnik Ilustrowany". Sienkiewicz rozpoczął pracę jako dziennikarz, współpracując z "Przeglądem Tygodniowym", "Tygodnikiem Ilustrowanym", "Niwą" oraz "Gazetą Polską". W 1865 roku rozpoczął pracę zawodową jako guwerner u rodziny Weyherów w Płońsku, kontynuując naukę w gimnazjum w trybie zaocznym. Najprawdopodobniej wtedy właśnie - pierwszą powieścią Sienkiewicza "Ofiara" (niepublikowaną) - zaczęła się jego twórczość pisarska; wtedy też zapewne autor rozpoczął pracę nad powieściami. W roku 1871 doczekała się publikacji "Na marne". Następnie powstały takie dzieła, jak: "Humoreski z teki Worszyłły" (1872), "Stary sługa" (1875), "Hania" (1876) oraz "Selim Mirza" (1877), noszące znamiona pozytywizmu i teorii pracy u podstaw.

Wraz z aktorką Heleną Modrzejewską oraz innymi znajomymi wyjechał w 1876 roku do Stanów Zjednoczonych, co w ówczesnych czasach było wydarzeniem niezwykłym. Był tam korespondentem "Gazety Polskiej" (m.in. drukowano w niej jego "Listy z podróży"), a także pracował nad utworem "Szkice węglem" (1877). Efektem podróży do USA są też inne dzieła: "Komedia z pomyłek" (1878), "Przez stepy" (1879), "W krainie złota" (1880), "Za chlebem" (1880), "Latarnik" (1881), "Wspomnienia z Maripozy" (1882), "Sachem" (1883), zawierające elementy patriotyczne.

Do Europy powrócił w roku 1878; początkowo przebywał w Londynie, a następnie w Paryżu, gdzie poznał naturalizm. Był nim początkowo zafascynowany, jednak później zmienił zdanie na ten temat. Skutkiem jego zainteresowań nad tym zagadnieniem są odczyty: "O naturalizmie w powieści" (1881), "O powieści historycznej" (1889) oraz "Listy o Zoli" (1893). Wszystkie te wydarzenia (zagraniczne podróże, pobyt w Stanach Zjednoczonych, praca korespondenta) sprawiły, że Henryk Sienkiewicz stał się osobą popularną i uznaną.

W kolejnych latach Sienkiewicz dalej wiele podróżował, popularyzując swoją twórczość. Podczas jednej z takich podróży w Szczawnicy po raz pierwszy zobaczył Marię Szetkiewiczówną, za którą pojechał aż do Wenecji, by tam poznać ją osobiście. 18 sierpnia 1881 roku odbył się ich ślub. Małżeństwo nie trwało długo - 18 sierpnia 1885 roku Maria zmarła na gruźlicę, osierocając dwoje dzieci: Henryka Józefa i Jadwigę Marię.

Podróże nie przeszkadzały mu w dalszej twórczości, pisarz jednak odwrócił się od problematyki współczesnej, ukierunkowując swą twórczość na tematykę historyczną. W pracy tej korzystał z wielu wzorców i tradycji literackich (Walter Scott, Homer, Aleksander Dumas, "Pan Tadeusz" Mickiewicza, gawędy romantyczne). Nadało to jego dziełom świeżość i ogromną urodę stylu. W 1880 roku powstał utwór "Niewola tatarska". Wkrótce potem Sienkiewicz rozpoczął pracę nad jedną ze swoich najbardziej znanych powieści historycznych - "Ogniem i mieczem", która była drukowana jednocześnie w warszawskim piśmie "Słowo" oraz krakowskiej gazecie "Czas" i szybko przyniosła autorowi kolejną falę wielkiego uznania i sławy. Czytelnicy wprost nie mogli się doczekać dalszego ciągu publikowanych fragmentów, choć powieści nie ominęła krytyka. Nie była ona zupełnie bezpodstawna, bo dopatrzono się w utworze wielu niezgodności z wiedzą historyczną.

Pomimo krytyki i trudnych chwil w życiu osobistym Sienkiewicz nie przestał tworzyć i rozpoczął pracę nad kolejną częścią "Trylogii" - "Potopem". Dziełem tym szybko zyskał serca czytelników, co spowodowało utwierdzenie pozycji autora w społeczeństwie. Pozwoliło mu to odzyskać siły po stracie żony i po kolejnych podróżach pisarza powstała ostatnia część "Trylogii" - "Pan Wołodyjowski". "Trylogia", napisana "ku pokrzepieniu serc", stała się fenomenem i spowodowała wyniesienie pisarza na szczyty popularności, a dzięki temu zdobył on nie tylko prestiż i sławę, ale także zabezpieczenie finansowe.

W roku 1890 wybrał się do Afryki. Dzięki temu powstały "Listy z Afryki". Kolejne znane dzieła pisarza to: "Bez dogmatu" (1891), "Rodzina Połanieckich" (1895), "Krzyżacy" (wydana w postaci książkowej dopiero w 1900 roku) oraz "Quo vadis" (1896). Powieści te przypieczętowały pozycję i renomę autora, a ta ostatnia zrobiła wręcz zawrotną karierę w całej Europie.

11 listopada 1893 roku pisarz ożenił się z Marią Romanowską, która jednak szybko opuściła swego męża, a małżeństwo zostało unieważnione przez papieża. W roku 1900 Sienkiewicz obchodził swój jubileusz pracy twórczej, otrzymując z tej okazji od społeczeństwa majątek w Oblęgorku, gdzie stworzył szkołę dla dzieci. Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doktora honoris causa. Pisarz udzielał się też społecznie, m.in. w 1901 roku napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni, a pięć lat później nawoływał rodaków z USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim. W 1904 roku po raz trzeci stanął na ślubnym kobiercu, tym razem z cioteczną siostrzenicą, Marią Babską.

Niewątpliwie bardzo ważny był dla artysty rok 1905, kiedy za całokształt pracy artystycznej otrzymał literacką Nagrodę Nobla. On sam podkreślał, że jest do dla niego jako dla Polaka niezwykle ważne wydarzenie, gdyż wskazuje, że Polska żyje i potrafi zwyciężać. W kolejnych latach stworzył powieści "Na polu chwały" oraz "W pustyni i w puszczy" (1910, wydana w 1912 roku). Po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Szwajcarii, gdzie był obok Ignacego Jana Paderewskiego założycielem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.

Zmarł w Vevey w Szwajcarii 15 listopada 1916 roku, tam też został pochowany, jednak w 1924 roku sprowadzono jego prochy do Polski i uroczyście złożono w Warszawie w katedrze św. Jana.