Scena jako mała forma dramatyczna

Na warsztat weźmiemy serię dwóch, następujących po sobie scen z odcinka Second opinion (sezon 3, epizod 7). Przez scenę rozumiem kompozycyjnie wyodrębniony fragment filmu, który zawiera w sobie trzy jedności - czas, miejsce i akcję.

Według J. P. Chartiera „każde ujęcie posiada swoją małą ekspozycję, kulminację (…) i rozładowanie. ”, realizacje tych założeń odnajdziemy, nie tylko w strukturze ujęcia, ale także (co nas głównie interesuje) w scenach. Jerzy Płażewski określa to jako rytm reżyserski , co definiuje jako „rytm falowania uwagi widza”. Dobre ujęcie powinno zatem zostać ucięte, w momencie opadania zainteresowania odbiorcy. Przyjrzyjmy się pod tym kątem następującym fragmentom:

SCENA I: supermarket, CARMELA, ANGIE. (15:28)
Ekspozycja: plan ogólny, przypadkowe spotkanie kobiet, small talk.
Kulminacja: Carmela wspomina o Tonym, Angie wyraźnie się go boi. Milczenie.
Rozładowanie: Kobiety zaczynają rozmawiać swobodnie. Angie żali się na brak pieniędzy, Carmela wyraża współczucie. cięcie

SCENA II: mieszkanie narzeczonych, CHRISTOPHER, ADRIANA (16:57)
Ekspozycja: Do mieszkania wchodzi Chrisopher z czarnymi workami, kupił Adriannie kilka par ekskluzywnych butów, kobieta jest zachwycona.
Kulminacja: Okazuje się, że buty są za duże.
Rozładowanie: Christopher obiecuje wymienić buty, narzeka na przełożonego – PAULIEGO. Para zaczyna namiętnie się całować. cięcie

W trakcie analizy i oglądania dalszej części filmu dostrzegłem, że powyższe sceny nie dzielą się na trzy, lecz na cztery części. Po kulminacji następuje (najczęściej w dialogu) ekspozycja przyszłej akcji, dopiero po niej następi właściwe rozładowanie.
W scenie I po kulminacji, Angie żali się żonie Tonego – Carmeli, na brak pieniędzy „to co daje Tony wystarcza jedynie na podstawy” (ekspozycja przyszłej akcji!), twierdzi także, że jej pies jest ciężko chory i nie ma pieniędzy na operację. Kilka scen później Tony przyjedzie pod dom Angie i rozbije szybę w jej cadilacu. Przestraszona kobieta wyjdzie przed dom, Tony zarzuci jej, że skarży się na brak pieniędzy przed jego żoną, tymczasem jeździ kosztownym samochodem, pies zaś okazuje się być zdrowy.
W drugim przypadku, po kulminacji (za duże buty), Christopher zaczyna narzekać na swojego przełożonego Pauliego, nazywa go „starym prykiem” i przyznaje, że nie „odpala mu całej działki”. Dwie sceny później Pauli nawiedzi i przeszuka jego mieszkanie o 2.00 w nocy kompromitując Chrisophera przez Adrianą. Właściwy schemat wyglądałby zatem następująco:

SCENA II: mieszkanie narzeczonych, CHRISTOPHER, ADRIANA (16:57)
Ekspozycja: Do mieszkania wchodzi Chrisopher z czarnymi workami, kupił Adriannie kilka par ekskluzywnych butów, kobieta jest zachwycona.
Kulminacja: Okazuje się, że buty są za duże, Christopher obiecuje je wymienić.
Ekspozycja przyszłej akcji: Christopher narzeka na układy i obraża PAULIEGO.
Rozładowanie: Para zaczyna namiętnie się całować. cięcie
Montaż między scenami
Wiemy już w jaki sposób budowane są sceny. Teraz przejdźmy do sposobu montażu między nimi. Wedle mojej obserwacji, zaś klasyfikacji Płażewskiego w Rodzinie Soprano głównie stosowany jest montaż analogii tj. typ montażu skojarzeniowego, opierający się zwykle na szerokim sensie metaforycznym „o ambicjach intelektualnych, albo (mający) sens wąski, pozostający raczej na gruncie wrażeń zmysłowych. ”. W serialu występuje często z montażem antytez – zestawieniem dwóch obrazów na zasadzie przeciwstawienia. Płażewski potwierdza takie dyspozycje: „Krańce się stykają i montaż analogii często bywa równocześnie montażem antytez i odwrotnie ”.

Jak to wygląda w analizowanych przez nas fragmentach?
Koniec SCENY I: Carmela współczuje wdowie trudnej sytuacji finansowej. Ostatnie ujęcie: pół-zbliżenie , twarz Carmeli – strapionej, 40-paroletniej żony.
Początek SCENY II: ujęcie: plan średni, beztroska i młoda Adriana siedzi na kanapie. Kilka sekund później wchodzi Christopher z drogim prezentem.

Analogia: postaci kobiet gangsterów, temat finansów.
Antyteza: różnica wieku i statusu między kobietami. Trudności finansowe kontra przepych.

Powyższe zależności można znaleźć w każdym odcinku Rodziny Soprano – poza doskonałą grą aktorską i scenariuszem to właśnie montaż i złożoność scen przyczyniły się do fenomenu tego serialu.

Piotr Sarmini