Do tego filmu zabierałem się od pół roku. Teraz, kiedy go już obejrzałem, nie żałuję tych trzech godzin nawet w najmniejszym stopniu.

Dzieło Bergmana jest filmem niezwykle trudnym, wymagającym bardzo dobrego skupienia, którego nie sposób odczytać jednoznacznie, a także w jeden sposób rozumieć. To raczej mozaika znaczeń i interpretacji, z których każdy może wybrać swoją. Która była właściwa według Bergmana - to raczej pozostanie zagadką.

"Fanny i Aleksander" jest wyraźnie podzielony na dwie części po półtorej godziny każda - pierwsza jest już świetna, za to druga arcydzielna (stąd ocena całości - 9/10). Pierwsza ukazuje w bardzo dokładny sposób życie arystokratycznej rodziny, jej z jednej strony zepsucie, a z drugiej bardzo mocną wzajemną więź - tworzy "świat w świecie", co symbolicznie wyraża sztuka Szekspira w teatrze. Jest to zarazem jedynie wprowadzenie, które ma na celu nakreślić kształ rzeczywistości, której częścią jest bohater - Aleksander. To, że jest to nakreślone w sposób niezwykle precyzyjny i szczegółowy, ma na celu uwypuklenie kontrastu tej części życia Aleksandra z późniejszą. Najpierw obraca się na salonach, jako rozpieszczone "dziecko swoich rodziców", po śmierci ojca i ślubie matki z biskupem dojrzewa psychicznie.

Ojciec Aleksandra (symbolicznie dyrektor teatru) to człowiek dobry, sprawiedliwy - wraz z jego śmiercią destrukcji ulega teatr domu Ekdahlów, i pozostaje w tym stanie do momentu, kiedy Aleksander dorośnie do roli nowego (a raczej przyszłego) dyrektora. Biskup jest tu paradoksalnie najbliżej nie Boga, a diabła (w przeciwieństwie do ojca jest ukazywany w czerni). Jest zły, surowy, zaślepiony w swej ortodoksyjnej wierze, a raczej w jej braku - wydaje się, że nie wierzy w Boga, tylko w swą własną (w swych oczach) doskonałość. Z groźbą jego ręki wiszącej nad swoim karkiem Aleksander dojrzewa - nabiera ludzkich cech, stawia opór, a wreszcie podświadomie doprowadza do śmierci ojczyma.

Ciekawa jest scena, w której biskup dowiaduje się o hisorii opowiedzianej przez Aleksandra, który posądza go o uwięzienie i doprowadzenie do śmierci poprzedniej żony i dzieci. Kiedy biskup pozostaje sam, zachowuje się w sposób, który może wskazywać na strach, a co za tym idzie - prawdę zawartą w domysłach Aleksandra.

Osobiście skłaniam się do następującej interpretacji:
W scenie, w której Isaac próbuje uwolnić Fanny i Aleksandra z rąk biskupa, nie udaje mu się. Wszystko, co widzimy potem, to wytwór umysłu Aleksandra - zapis rzeczywistości takiej, jaką chciałby postrzegać, rozwoju wypadków, którego pragnie, a który jest mało prawdopodobny w świecie, w którym funkcjonuje - jest to zatem zapis jego psychicznego dojrzewania.

Słowa padające na samym końcu przez ducha biskupa w kontekście całego obrazu powalają na kolana: "Nigdy się ode mnie nie uwolnisz". Z jednej strony słowa te ściągają na ziemię "rozmarzonego" Aleksandra, z drugiej są ostrzeżeniem przed tym, że czyny, których się dopuszczamy, nie znikają z czasem - one trwają, żyją w świadomości nawet nie tyle innych, co nas samych, czasem w sposób oczywisty, częściej ukryte głęboko w podświadomości.

Wybitne dzieło, wrócę do niego z całą pewnością za kilka (naście?) lat, by zobaczyć więcej.

9/10