Bohaterem filmu dokumentalnego Dariusza Jabłońskiego jest pułkownik Ryszard Kukliński (pseudonim Jack Strong), w latach siedemdziesiątych w sztabie generalnym Ludowego Wojska Polskiego. Jak sam mówił, a strona amerykańska potwierdziła, w latach 1972-1981 przekazał na Zachód ponad 40 tys. stron najbardziej tajnych dokumentów Układu Warszawskiego. To historia zdolnego planisty i stratega, który nie tylko poznaje strategiczne założenia Układu Warszawskiego lat siedemdziesiątych ? on je sam planuje. Cichy, skromny, miły, uczynny, prawie jak cień. Niektórzy twierdzą, że gdyby nie materiały Kuklińskiego przekazane CIA, być może cała Europa lizałaby do dzisiaj swoje rany po światowym kataklizmie nuklearnym. Amerykanie mówią o nim - bohater, Rosjanie - zdrajca, Polacy są podzieleni. ?Gry wojenne? to film o nim, ale bez niego przed kamerą. Właściwie tak, jak chciał sam Kukliński, który mówił ? historia mnie osądzi, a ja nie chcę zrobić nic, co mogłoby na to wpłynąć. Film jest wynikiem blisko pięcioletniej pracy reżysera i ekipy filmowej, dzięki której w filmie wypowiadają się najważniejsi świadkowie działalności pułkownika Kuklińskiego z USA, Rosji i Polski. Wielu z nich po raz pierwszy zasiadło przed kamerami. W filmie prezentowane są również unikalne dokumenty dotyczące sprawy pułkownika oraz okresu, w którym działał, odtajnione przez twórców filmu. Polska premiera ?Gier wojennych? odbędzie się 8 grudnia 2008 roku w Filharmonii Narodowej w Warszawie pod honorowym patronatem Ministrów: Spraw Zagranicznych, Obrony Narodowej oraz Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Amerykańska premiera filmu planowana jest na 11 grudnia 2008 roku w głównej siedzibie CIA w Langley. Towarzyszyć jej będzie specjalne sympozjum zorganizowane przez CIA, które koncentrować się będzie na sprawach stanu wojennego, zimnej wojny oraz na osobie Ryszarda Kuklińskiego i roli jaką odegrał w tamtym czasie. Wśród panelistów, którzy zabiorą głos, jest m.in. profesor Zbigniew Brzeziński oraz dyrektor CIA Michael Hayden. Wśród zaproszonych gości znajdują się senior Prezydent G. W. Bush i sekretarz stanu Robert Gates, były dyrektor CIA. Natomiast przed tą premierą w trakcie zamkniętej projekcji film zobaczą aktywni agenci CIA, pracujący w szczególności w dziale tajnych operacji. Przy okazji tego wydarzenia w Langley odtajnione zostaną dokumenty na temat stanu wojennego, przesłane przez pułkownika Kuklińskiego.
OPIS FILMU
?Gry wojenne? to historia człowieka uważanego przez historyków za najważniejszego szpiega w historii zimnej wojny, który twierdzi, że był zwykłym żołnierzem, który spełnił swój żołnierski obowiązek, a to, co zrobił ? zrobił z miłości do swojej ojczyzny. Film opowiada historię z wielu stron, szukając przede wszystkim odpowiedzi, kim naprawdę był pułkownik Kukliński. Bohaterem, który za cenę życia swojego i swoich najbliższych uratował świat i Polskę? Czy zdrajcą, który dla pieniędzy złamał przysięgę wojskową złożoną Polsce, jak twierdzi grupa jego dawnych dowódców i kolegów ze sztabu generalnego Ludowego Wojska Polskiego. Osoba pułkownika Kuklińskiego, w świetle dyskusji, która toczy się wokół jego osoby w Polsce od lat, wydaje się być najgorętszym współczesnym polskim tematem, budzącym ogromne emocje i polaryzującym społeczeństwo. Jak w kropli wody zbiegają się w tym temacie najważniejsze pytania, nurtujące współczesnych Polaków. Te dyskusje Polacy toczą od lat, a każdy ma swój pogląd na ten temat. Film do tej dyskusji dostarcza im wiedzy, najbardziej pełnej i najdalej idącej, jak to dziś było możliwe. W filmie zabierają głos tylko i wyłącznie świadkowie i bohaterowie wydarzeń związanych z historią pułkownika Kuklińskiego. Było to tym trudniejsze, że są to ludzie, którzy ponad trzydzieści lat temu dowodzili Układem Warszawskim lub reprezentowali drugą stronę, pracując w służbach specjalnych. Przed kamerami stanęli dowódcy Kuklińskiego: gen. Wojciech Jaruzelski, minister obrony narodowej w czasach, kiedy Kukliński przekazywał Amerykanom tajemnice Układu Warszawskiego, a następnie premier i przywódca stanu wojennego; generałowie: Siwicki ? wieloletni szef Sztabu Generalnego, jego zastępca Jasiński oraz Szklarski - bezpośredni dowódca Kuklińskiego. W filmie wypowiada się także gen. Czesław Kiszczak, w gorącym roku 1981 minister spraw wewnętrznych, który był nieledwie przyjacielem pułkownika z kursu w moskiewskiej akademii Sztabu Generalnego. Głos w dyskusji zabierają m.in.: Jan Nowak Jeziorański, były dyrektor rozgłośni polskiej Radia Wolna Europa, prof. Zbigniew Brzeziński, doradca prezydenta Cartera i prof. Richard Pipes, doradca prezydenta Ronalda Reagana, którzy pułkownika Kuklińskiego poznali najpierw z racji pełnionych funkcji z jego raportów przesyłanych CIA, szczególnie w okresie Solidarności, a potem poznali go po opuszczeniu kraju i przyjeździe do USA. O ujawnieniu jego sprawy opowiada Jerzy Urban, który dokonał tego na zlecenie gen. Jaruzelskiego. Jako ostatni wypowiada się prezydent Lech Wałęsa. Kolejna grupę wypowiadających się w filmie tworzą dowódcy Układu Warszawskiego z tamtych lat. O Kuklińskim mówią m.in. marszałek Wiktor Kulikow ? naczelny dowódca wojsk Układu Warszawskiego czy gen. Anatolij Gribkow, szef sztabu Zjednoczonych Sił Układu Warszawskiego w latach 1976-1989. W filmie prezentowana jest również inna grupa świadków i bohaterów tej historii. Są to byli oficerowie CIA, z których wielu stanęło przed kamerą po raz pierwszy w życiu, wbrew swojemu zawodowi i przyzwyczajeniom. Są to ludzie, którzy współpracowali z pułkownikiem Kuklińskim zarówno w terenie, spotykając się z nim, odbierając przesyłki, jak i ci, którzy byli w kilkuosobowej zaledwie grupie analizującej wszystkie przekazywane przez pułkownika dokumenty. Ich praca polegała na wyciąganiu wniosków i konkluzji, a potem przedstawianiu ich najwyższym osobom w państwie, przede wszystkim prezydentowi USA. Wypowiadają się także ci nieliczni ludzie, którzy znali pułkownika od innej strony. Jego przyjaciel od dzieciństwa Roman Barszcz, kolega ze szkoły kadetów, pułkownik Stanisław Radaj, którego los wielokrotnie krzyżował z życiem Kuklińskiego, i z którym wypływali w rejsy, w czasie których Kukliński spotykał się z agentami CIA. Pojawiają się także znajomi z USA. Jednym z bohaterów filmu jest jego milczący przyjaciel Józef Szaniawski, który razem z ekipą filmową eskortuje prochy pułkownika Kuklińskiego w ich powrocie do Polski. Po raz pierwszy głos publicznie zabiera żona pułkownika Hanna, cichy bohater dramatycznej historii życia Kuklińskiego, opowiadając o niej z perspektywy najbliższych pułkownika. Reżyser ze swoją ekipą zarejestrowali w sumie ponad sto godzin rozmów ze świadkami. W filmie umieszczony został wybór z tych rozmów, w układzie podyktowanym całym procesem badawczym i dokumentacyjnym. Rozmowy te były rejestrowane w miejscu zamieszkania bohaterów, a więc w Polsce, Rosji i USA. Do każdej z tych rozmów prowadziła długa droga odszukiwania rozmówcy, przekonywanie go do wystąpienia przed kamerą, i przygotowania do rozmowy. Ekipa filmowa często musiała jechać tysiące kilometrów specjalnie na tę jedną rozmowę. Zgodnie z zamierzeniem używano trzech technik zdjęciowych. Ze względu na wagę omawianych tematów i osób wywiady rejestrowano na taśmie światłoczułej, z zachowaniem specjalnej kompozycji obrazu oraz wyrafinowanego sposobu oświetlenia. Podobnie realizowano warstwę kreacyjną filmu, w tym sekwencje żeglarskie, a także dokumentalne rejestracje autentycznych miejsc, w których rozgrywały się wydarzenia sprzed ponad trzydziestu lat. Wydarzenia współcześnie toczące się przed kamerą rejestrowano w telewizyjnej technice cyfrowej, zachowując ich często gorączkowy charakter przez wykorzystanie kamery z ręki i funkcji reżysera uczestniczącego w wydarzeniach przed kamera. Trzecia kamera, o małych rozmiarach, którą posługiwał się reżyser dawała możliwość spontanicznej rejestracji scen, często bez świadomości obserwowanych osób, co miało duże znaczenie w kontekście tematyki filmu. Obraz z tej kamery posłużył także do stworzenia warstwy bardzo osobistej narracji reżysera. Zdjęcia zrealizowano w kilku krajach: USA, Rosji, Polsce, Słowacji, Czechach, Niemczech, Holandii, Belgii. Na potrzeby filmu przeprowadzony został niezwykle szeroki research w polskich i europejskich archiwach filmowych i telewizyjnych. W wielu archiwach wykonano obszerną kwerendę w celu dotarcia do nieznanych do tej pory dokumentów pisanych. Czasochłonny był proces ich odtajniania, który trwał niejednokrotnie kilka lat. Niejednokrotnie ekipa oczekiwała na moment, kiedy dostęp do archiwów się poszerzał. Dzięki temu udało się dotrzeć do nieznanych często albo tajnych do tej pory, a niezwykle istotnych dokumentów z wielu źródeł, między innymi z archiwów służb specjalnych. W polskim Instytucie Pamięci Narodowej, przy współpracy jego pracowników, odnaleziono i odtajniono tysiące stron, które od tej pory są dostępne dla badaczy i historyków. Niezwykle widowiskowym elementem filmu jest animacja komputerowa 2D i 3D, która przedstawia ówczesny podział militarny Europy i potencjalny rozwój konfliktu zbrojnego na globalną skalę. W filmie po raz pierwszy na taką skalę stworzono nowy sposób wykorzystania unikalnych zdjęć fotograficznych z prywatnych zbiorów Kuklińskich, a także ich przyjaciół. Dzięki specjalnym czasochłonnym procesom komputerowym uzyskano efekt iluzji trzeciego wymiaru, zgodnie z koncepcją autorską wzmacniając poczucie wielowarstwowości pokazywanej historii. W procesie postprodukcji wszystkie te warstwy zostały złożone w tzw. negatyw cyfrowy , który z kolei został poddany cyfrowemu procesowi nadawania sekwencjom koloru, ziarnistości i nawet w pewnych przypadkach degradacji obrazu dla podkreślenia dokumentalnego charakteru filmu.
Płk Ryszard Jerzy Kukliński (1930-2004)
?Jedną z konsekwencji posiadanych przez nas danych, szczególnie od pułkownika Kuklińskiego, był fakt, że jeśliby siły radzieckie przesunęły się na zachód i zagroziły NATO, całe radzieckie dowództwo, włączając w to marszałka Kulikowa, nie żyłoby w ciągu trzech godzin po rozpoczęciu działań? - stwierdził w 1997 roku Zbigniew Brzeziński podczas konferencji w Jachrance, w obecności byłego dowódcy Układu Warszawskiego marszałka Wiktora Kulikowa. Zdanie to w sposób najbardziej lapidarny obrazuje rolę, jaką w trakcie zimnej wojny odegrał płk Kukliński, trafnie nazywany pierwszym polskim oficerem w NATO. Kiedy w 1972 roku Kukliński zdecydował się nawiązać kontakt z CIA, miał za sobą ponad dwadzieścia lat służby w szeregach Wojska Polskiego. Służby w wojsku całkowicie podporządkowanym interesom politycznym i militarnym imperium sowieckiego, o czym mógł się przekonać uczestnicząc zarówno w przygotowaniach do interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, jak i podczas pracy w Międzynarodowej Komisji Rozjemczej w Wietnamie. Te doświadczenia, a następnie szok wywołany użyciem polskich żołnierzy do krwawego stłumienia rewolty robotniczej na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku, doprowadziły Kuklińskiego do stopniowego przewartościowania wybranej drogi życiowej. Niebagatelne znaczenie miała też jego wiedza na temat planów wojennych Układu Warszawskiego, jaką posiadł pracując w Zarządzie Operacyjnym Sztabu Generalnego. Planów, których realizacja mogła doprowadzić do przekształcenia Polski w atomową pustynię. Przez dziewięć długich lat intensywnej współpracy, Kukliński przekazał Amerykanom ponad 40 tys. stron tajnych dokumentów dotyczących najistotniejszych tajemnic wojskowych Układu Warszawskiego. Pozycja jaką posiadał w Sztabie Generalnym WP sprawiła, że stał się jednym z najważniejszych źródeł informacji, jakimi Zachód dysponował w bloku sowieckim na przestrzeni całej zimnej wojny. ?Nikt na świecie w ciągu ostatnich 40 lat nie zaszkodził komunizmowi tak jak ten Polak? ? napisał w liście do prezydenta Ronalda Reagana szef CIA Wiliam Casey. Po wybuchu rewolucji solidarnościowej, Kukliński na bieżąco informował Waszyngton o kolejnych fazach przygotowań do wprowadzenia stanu wojennego. W listopadzie 1981 roku, zagrożony dekonspiracją, został wraz z żoną i dwoma synami, ewakuowany na Zachód. W trzy lata później, w tajnym procesie przed Sądem Warszawskiego Okręgu Wojskowego, został zdegradowany i skazany zaocznie na karę śmierci. Pierwsze informacje o roli odegranej przez pułkownika Kuklińskiego opinia publiczna poznała w 1986 roku, ale szeroka debata na jego temat rozpoczęła się dopiero po upadku rządów komunistycznych w Polsce. W dyskusji toczonej wokół osoby pułkownika ? najczęściej mającej formę upraszczającej alternatywy: bohater czy zdrajca ? niczym w soczewce skupił się trwający wciąż nad Wisłą spór o to czym była PRL i jak daleko można się było posunąć w walce z istniejącym systemem rządów. Dla krytyków Kuklińskiego, w większości sympatyków obozu postkomunistycznego, pułkownik pozostał szpiegiem, który dopuścił się zdrady jedynej Polski jaka wówczas istniała. Dla innych stał się bohaterem, który ryzykując życie starał się w pojedynkę zadać jak najdotkliwsze straty machinie wojennej zniewalającego Polskę imperium sowieckiego. Stopniowo ten drugi pogląd zyskiwał w Polsce coraz więcej zwolenników, co znalazło też wyraz w łagodzeniu prawnej oceny działalności pułkownika. W 1990 roku zamieniono karę śmierci na 25 lat więzienia, a w pięć lat później wyrok uchylono, przywracając Kuklińskiemu stopień pułkownika. Umożliwiło to jego wizytę w Polsce w 1998 roku, ale ostatnie lata życia pułkownik spędził w USA. Dlaczego Kukliński nie wrócił do wolnej Rzeczpospolitej? Wydaje się, że niezależnie od względów bezpieczeństwa (w tajemniczych okolicznościach zginęli jego obaj synowie), pułkownik nie mógł się pogodzić z brakiem zrozumienia dla jego czynu nawet po wejściu Polski do NATO. Mimo przyznania mu honorowego obywatelstwa Krakowa i Gdańska oraz złożenia jego prochów w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, postać pułkownika wciąż budzi w naszym kraju kontrowersje. Ich praźródło najlepiej ilustruje pytanie postawione przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego: ?Jeśli Kukliński jest bohaterem, co ma to znaczyć dla reszty nas wszystkich?? Rzeczpospolita Polska wciąż jeszcze nie udzieliła Jaruzelskiemu jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie i dopóki tego nie uczyni, dopóty Polacy wciąż będą się zmagać z oceną postaci Ryszarda Kuklińskiego. Antoni Dudek, konsultant historyczny filmu
Pobierz aplikację Filmwebu!
Odkryj świat filmu w zasięgu Twojej ręki! Oglądaj, oceniaj i dziel się swoimi ulubionymi produkcjami z przyjaciółmi.