Główny bohater filmu Szymon Pietruszka traktuje życie jak wielką przygodę - z jednej strony jest cyniczny, zdrugiej zaś kieruje się swoiście pojętym poczuciem honoru. W młodości zabijaka i uwodziciel, w czasie wojny jest przypadkowym bohaterem. Po wojnie zostaje urzędnikiem, traci radość życia i zaprzepaszcza ostatnią szansę swojego życia, jaką jest spóźniona, ale chyba po raz pierwszy prawdziwa miłość. Okaleczony w wypadku samochodowym postanawia dokonać czegoś sensownego: decyduje się zbudować grobowiec dla całej swojej, rozproszonej po świecie rodziny. Los Szymona podporządkowany jest Michałowi, jego starszemu bratu. Michał, najzdolniejszy z czterech braci Pietruszków, jeszcze przed wojną wyjechał do miasta, gdzie najpierw terminował u krawca, by w końcu zetknąć się w jakiejś fabryce z lewicową ideologią. Do rodzinnej wsi powrócił dopiero po wojnie w luksusowym, dygnitarskim samochodzie, przywożąc mnóstwo prezentów. Wkrótce jednak znowu wyjechał, by pojawić się po kilku latach - tym razem bez pieniędzy, pogrążony w apatii, niemal obłędzie.

Szymon Pietruszka wychodzi ze szpitala i w ciągu kilkunastu godzin usiłuje odszukać swego brata - Michała. Wędruje przez wieś, rozmawia z mieszkańcami, cofając się w różne fragmenty dramatycznej przeszłości swej rodziny. Szymon Pietruszka traktował zawsze swoje życie jako nieustającą przygodę. Nie liczył się ani z czasem, ani z najbliższymi. Jego postawa zmieniła się dopiero po wypadku, w którym został kaleką. By naprawić błędy młodości, Szymon postanawia zbudować okazały grobowiec dla rozproszonej po świecie rodziny. Jego starszy brat Michał przed wojną porzucił wieś i przeniósł się do miasta. Po wielu latach wrócił, zniszczony życiem, obłąkany, i rozpoczął życie odludka. Jedynie Szymonowi udaje się poznać tragiczne tajemnice biografii najstarszego brata.

Szymon nie liczył się przez całe życie ani z upływem czasu ani z najbliższą rodziną. Dopiero wypadek, w wyniku którego został kaleką zmienia jego stosunek do świata. Postanawia wybudować grobowiec dla siebie i całej rodziny. Los Szymona krzyżuje się z losem jego brata Michała, najzdolniejszego z rodziny, który na skutek zdarzeń losowych staje się innym człowiekiem. Szymona dręczy pytanie jaką tajemnicę kryje w sobie Michał.