W zbiorze opowiadań Waleriana Borowczyka napisanych po francusku, "Anatomia diabła", znajduje sie tekst pt. "Piekielne scherzo" (lub pod jakimś innym tytułem, nie pamiętam). Jest to libretto, które podsyła uczeń swojemu mistrzowi, proponując je do jego muzyki, oraz prosząc o wskazówki i poprawki. Jednocześnie w postaci diabła/boga chce widzieć swojego wroga. Samo libretto, to inspirowana twórczością Franciszka Rabelais'a przypowiastka o grupie diabłów wśród których pojawia się dysydent, który pragnie latać niczym anioł, oraz o cnotliwym aniele którego największym marzeniem jest się prostytuować. To rubaszne chamstwo literackie, renesansowe z ducha a surrealistyczne w praktyce, ociera się o filozofie, miejsce człowieka w świecie, jak się błyskotliwie na końcu okazuje. Otóż ze związku wyżej wspomnianych, wyklętych ze swoich kręgów postaci, zrodził się wspaniały człowiek, stojący ponad Szatanem i Bogiem, którzy to nawet nie mogą sfinalizować swojego spotkania w paryskiej knajpie.
Chciałem zwrócić uwagę więc na literacką twórczość Waleriana Borowczyka. Tak jak filmowa nie jest ona ceniona, blisko jej do kiczu czy porno, ale ten cielesny humor zamiast o drugie ciało, ociera się o często filozofię. Lub błyskotliwe przemyślenie jak kto woli. Bo jeśli dla kogoś filozofia to za duże słowo, by posługiwać się tym terminem, to niech w kontempluję zboczoną estetykę i przewrotność w stylu jednej z moich ulubionych wypowiedzi z ostatniego wywiadu, jakiego udzielił ten mistrz przed śmiercią:
"Myślimy z żoną o ufundowaniu w kraju kliniki odwykowej dla alkoholików. Bardzo boleśnie przeżyliśmy wiadomość, że na polskich drogach rozbijają się autami pijani biskupi. Proszę nie traktować tego, co mówię, jako łatwego, wulgarnego żartu. Mówię o tragicznej prawdzie. Jesteśmy ludźmi wierzącymi."
Zachwalam tak bardzo literackie możliwości Borowczyka, zwłaszcza "Piekielne scherzo", bo miałem okazje skonfrontować ten tekst w oryginale oraz animację pod tym tytułem z 84 roku. Okropna kreska. Film jest świadomie "zchamszczony", żadnej taryfy ulgowej nie ma. Borowczyk literaturze oddał to co literackie, filmowi to co widzialne - pokazuje nam wszystko na tacy, więc byśmy nie byli syci, świadomie upodlił formę "scherza". Gdybym nie znał Borowczyka, pomyślałbym że to klozetowy humor, a tak naprawdę jest to klozetowy humor o inteligentnym podłożu.
Czytajcie Borowczyka. A dowiecie się nie tylko o czym myśli gdy patrzy na rozebraną polkę.