Rację mają ci, którzy mówią, że to film będący dyskusją o karze śmierci. U mnie w tej dyskusji nie ma żadnych argumentów na tak – w przeciwieństwie do premiera (to niesamowite, że film z lat pięćdziesiątych może rezonować w 2023 roku, w którym zaserwowałem sobie powtórkę) – poza fikcyjną estetyką westernową-kryminalną, jestem całkowitym przeciwnikiem czapy, tak jak Krzysztof Piesiewicz (swoją drogą, wybitny człowiek kina). Nie i nie, nie wolno zabijać, kropka. "Dwunastu gniewnych ludzi" w tej dyskusji też daje ważny głos – jak bardzo można się pomylić w tak kluczowej sprawie i jak okropne musi być uczucie chęci pozbawienia kogoś życia (kapitalny tekst przysięgłego granego przez Fondę do najbardziej zacietrzewionego przysięgłego).

To klasyk kina, niestarzejące się arcydzieło, kino słowa, które chyba już umarło (czekam na odważnych, którzy je wskrzeszą). Mamy jeden pokój i dwunastu ludzi, z których początkowo tylko jeden chce zawalczyć o chłopaka posądzanego o zabójstwo ojca. Dlaczego? Nie ma przekonania o niewinności dzieciaka, lecz nie ma też stuprocentowej pewności co do jego winy – i tyle wystarczy, żeby być na nie, bo nie decydujemy tu o kolorze włosów, tylko czymś najcenniejszym – ludzkim życiu. Jak się okazuje w kolejnych trudnych dyskusyjnych bojach, nic nie jest takie pewne, jak się wydaje, a jeśli przeanalizować wszystko na chłodno i bez uprzedzeń pod kątem czystej logiki faktów, może się nawet okazać, że sąd podjął katastrofalny decyzję.

"Dwunastu gniewnych ludzi" to film o tym, jak trudno być tym jedynym na nie. Jak trudno nie iść za stadem, jak trudno mieć własne zdanie i próbować go obronić. To film o tym, że warto walczyć o swoje przekonania. To film o ludzkiej naturze – raz łagodnej, raz wybuchowej, raz ignoranckiej i samolubnej, a raz czułej i pięknej. To film o trudnych losach (skazany chłopak), o odchodzeniu z poczuciem braku czegoś (najstarszy przysięgły). Wreszcie – nie mam wątpliwości – to film o świecie. Ten pokój to świat, zróżnicowany i bez upiększenia.

Szczęście, że są na tym świecie ludzie w białych garniturach. Anioły? Po prostu ludzie, którzy wierzą w niewinność.