Recenzja filmu

Trzy małpy (2008)

"Trzy małpy" to szósty film w dorobku tureckiego reżysera Nuri Bilge Ceylana, który zdobył uznanie na wielu prestiżowych festiwalach filmowych. Wykształcony na Uniwersytecie Minnar Sinnan w Stambule Ceylan dał się poznać jako twórca niezwykle oryginalny. Już pierwsze z jego filmów – krótkometrażowy "Koza"(1995), "Kasaba"(1997) i "Chmury w maju"(1999) – charakteryzuje niepowtarzalny styl: niespieszna narracja, kontemplacyjne, długie, statyczne ujęcia i precyzja fabuły. Wszystko podporządkowane jest temu, by przy minimalizacji środków filmowych ukazać skomplikowanie i złożoność ludzkiej psychiki. Reżyser mawiał: Tym, co od zawsze najmocniej mnie intrygowało, była niesłychana rozpiętość skali ludzkiej psychiki. To było dla mnie zadziwiające, że w jednej duszy sąsiadują ze sobą skrajne przeciwieństwa. Mieści się w niej potęga reguł, ale i skłonność do ich łamania, potencjał do przebaczania, obok świętości – podłość i banalna marność, miłość i nienawiść... Ceylan skupia się na międzyludzkich relacjach i ukazuje je w ich całej rozpiętości. Pierwszy z wyżej wymienionych tytułów, "Koza", to pesymistyczna historia dwojga ludzi, którzy pod koniec życia pragną się do siebie zbliżyć. "Kasaba"(1998) jest dramatem poświęconym wkraczaniu w dorosłość. Opowiedziany z punktu widzenia dziecka film podejmuje temat zrozumienia zawiłości otaczającego świata. W Polsce Ceylan znany jest przede wszystkim z dwóch kolejnych filmów: "Uzak"(2003) i "Klimaty"(2006). Obydwa zrealizowane w podobnej melancholijnej stylistyce są opowieściami o samotności i poszukiwaniu uczuć. Tytuł jego najnowszego filmu nawiązuje do znanego japońskiego obrazowego przysłowia "trzech mądrych małp". Buddyjska figurka przedstawia trzy małpy, z których jedna zakrywa oczy, więc "nie widzi nic złego", druga zakrywa uszy, więc "nie słyszy nic złego", oraz trzecia, zakrywająca pysk, która "nie mówi nic złego". Przysłowie "nie widzę, nie słyszę, nie mówię" oznacza odcięcie się od zła i wejście w świat wewnętrzny. Jednak w "Trzech małpach"Ceylana jest znakiem zafałszowywania rzeczywistości. Trzy małpy symbolizują próbę odejścia od rzeczywistości. Nie przyjmują prawdy jako takiej. Przenosząc mądrość płynącą z sentencji na grunt ludzkiego istnienia, reżyser buduje hermetyczny i złożony dramat, historię wpływowego i majętnego polityka, Serveta, który powodując wypadek samochodowy, zabija człowieka. Następnie w obawie o karierę i reputację, zmusza, w zamian za pieniądze, swojego kierowcę, Eyűpa, by ten przyznał się do winy i odsiedział za niego dziewięciomiesięczny wyrok. To właśnie pieniądze i możliwość poprawienia sytuacji materialnej rodziny skłaniają Eyűpa do podjęcia trudnej i, jak się później okaże, brzemiennej w skutki decyzji. Bohaterowie, podobnie jak trzy małpy, odcinają się od rzeczywistości, świadomie ją negując. Samo udawanie, że się niczego nie widzi, nie słyszy i nie mówi, nie może bowiem unieważnić istnienia prawdy. Trwanie "na pozór" to męcząca i skazana na cierpienie egzystencja. Ignorowanie prawdy, celem podtrzymania więzi, nie przynosi nic innego, jak ból i katastrofę. Kłamstwo, milczenie i wzajemna obojętność prowadzą do wyniszczającego rozpadu osobowości. Ceylan pokazuje problem komunikacji międzyludzkiej, postępujący w dzisiejszych czasach zanik interpersonalnych relacji. "Trzy małpy"to wnikliwa analiza rozkładu rodziny, paradoks niemożności podjęcia dialogu. Stonowany, mocno skontrastowany obraz współgra z niemalże pozbawioną dialogów wyciszoną narracją. Muzyka i słowo pełnią tutaj rolę drugorzędną. Główny nacisk został położony na wyraźnie zaakcentowane gesty i spojrzenia. To w nich tkwi największy ładunek emocjonalny, będący siłą napędową filmu. Na uwagę i wyrazy najwyższego uznania zasługują zdjęcia i oprawa plastyczna dzieła. Warto wspomnieć, że autor zdjęć do "Trzech małp", Gökhan Tiryaki, współpracował z Ceylanem już przy wcześniejszym jego filmie, "Klimaty" (2006). Pomimo skromnego dorobku Nuri Bilge Ceylanporównywany jest do Antonioniego, Rosselliniego i Kiarostamiego. Cieszy fakt, iż film trafi do polskich kin już pod koniec kwietnia. Z pewnością zachwyci każdego, kto ceni sobie kino trudne i niejednoznaczne.